ខ្លឹមសារក្នុងលិខិតស្នេហាទាំងនេះគឺជាពាក្យដែលប្រមូលបានដោយអ្នកស្រឡាញ់ប្រវត្តិសាស្រ្តដែលធ្វើការឱ្យប្លុក Cross-Files ដែលជាប្លក់ផ្លូវការរបស់បណ្ណសារ ICRC ហើយអ្នកដែលធ្វើការងារនេះ គឺធ្វើឱ្យប្រាកដថា ការចងចាំនឹងមិនអាចបំភ្លេចឡើយ។ ក្នុងគ្រាដ៏អាប់អួរនោះ គេបានសម្រេចចិត្តបង្ហាញអ្នកអាននូវការឆ្លើយឆ្លងមួយចំនួន ដែលពោរពេញទៅដោយអារម្មណ៍ផ្សេងៗ ដូចជាភាពថ្លៃថ្នូរ ភាពទន់ភ្លន់ និងក្តីទុក្ខព្រួយជាដើមដែលបានថ្លាថ្លែងផ្ញើជូនគ្នាទៅវិញទៅមកក្នុងកំឡុងនៃភ្លើងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ឆាបឆេះចន្លោះឆ្នាំ ​1939-1945 នៅទ្វីបអឺរ៉ុប។

គេនៅចាំបានថា នាខែកញ្ញាឆ្នាំ ១៩៣៩ គណៈកម្មាធិការអន្តរជាតិនៃកាកបាទក្រហមបានបង្កើតទីភ្នាក់ងារអ្នកទោសក្នុងសង្គ្រាម (ACPG)ហើយបានដើរតួនាទីជាអន្តរការីរវាងអ្នកបញ្ជូនការឆ្លើយឆ្លងគ្នាពេញមួយសង្រ្គាមលោកលើកទីពីរតែម្តង។ ក្នុងអំឡុងពេលសង្រ្គាមនោះ មានសំបុត្រចំនួន២០លានសន្លឹកត្រូវបានផ្ញើតាមរយៈ ACPG ទៅកាន់អ្នកទោសសង្រ្គាម និងជនស៊ីវិលដែលជាក្រុមគ្រួសាររបស់ពួកគេ។

ចាប់តាំងពីការចាប់ផ្តើមនៃអរិភាព(កើតសង្គ្រាម) នៅពេលដែលទំនាក់ទំនងប្រៃសណីយ៍រវាងប្រទេសដែលមានសង្រ្គាមត្រូវបានរំខាន(បិទមិនដំណើរការ) សំបុត្ររាប់ពាន់សន្លឹកដែលសរសេរដោយគ្រួសារ មានការព្រួយបារម្ភអំពីជោគវាសនារបស់មនុស្សជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកគេបានទៅដល់ទីក្រុងហ្សឺណែវ។ បន្ទាប់មកអត្ថបទទាំងនេះត្រូវតែត្រូវបានសង្ខេបខ្លីយកត្រឹមតែ២៥ពាក្យ ហើយចម្លងតាមទម្រង់ពិសេស ដែលគេហៅថា «សារស៊ីវិល ឬសារគ្រួសារ»។

នៅក្នុងឯកសារបណ្ណសារមួយចំនួន យើងនៅតែរកឃើញដាននៃអក្សរដើម។ គេឃើញស្ត្រី​បង្ហាញ​ពីក្តី​ស្រឡាញ់ ក្តី​បារម្ភ និង​ក្តី​សង្ឃឹម​ក្នុង​ការ​បង្កើត​ទំនាក់​ទំនង​ជា​ថ្មី​ជាមួយ​គូស្នេហ៍​របស់​ពួក​គេ និង​ការ​មាន​ក្តីសង្ឃឹមអំពីការជួបជុំគ្នាជាថ្មី។ ដូចជានៅក្នុងសំបុត្រនេះនាង Simone បានសរសេរទៅកាន់ស្វាមីរបស់នាងដែលឈរជើងនៅតំបន់ Dakar ។ មានសំបុត្រខ្លះគឺជាការប្រកាសសារភាពអំពីស្នេហាពិតទៅដល់គូសង្សារដែលនៅទីលានប្រយុទ្ធ ឬកំពុងជាប់ឃុំក្នុងឋានៈជាអ្នកទោសសង្គ្រាម។ ដូច្នេះ​សំបុត្រ​នេះ​សរសេរ​ដោយ​នាវិក​ជនជាតិ​បារាំង​ម្នាក់​ពី Bizerte ទៅ​កាន់​អ្នក​ដែល​គាត់​ស្រឡាញ់។ សំបុត្រមួយទៀតត្រូវបានផ្ញើរទៅគូស្នេហ៍ តែភាគីម្ខាងទៀតមិនបានទទួល។ តើ​រឿងរ៉ាវស្នេហា និងព្រាត់ប្រាស់​បាន​ផ្លាស់​ប្តូរ​ដំណើរ​ជីវិត​របស់​គូស្នេហ៍​ទាំង​ឡាយយ៉ាងណាខ្លះ ?

សម្រាប់អ្នកទោសបារាំងដែលត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅឆ្នាំ ១៩៤០ ហើយភាគច្រើននៅតែជាប់ឃុំឃាំងអស់រយៈពេល ៥ ឆ្នាំ ពេលវេលាគឺយូរណាស់សម្រាប់ពួកគេ ហើយការបែកគ្នាពីប្រពន្ធ ឬគូដណ្តឹងជាការព្រាត់និរាស្រ្តពោរពេញដោយក្តីឈឺចាប់ស្ទើរប្រះឱរា។ តើតាមរបាយការណ៍ពីប្រៃសនីយ៍ គេទទួលបានទិន្ន័យជាក់លាក់ គឺមានសំបុត្រ និងកាតចំនួន ២០លានត្រូវបានផ្ញើតាមរយៈ ACPG ទៅកាន់អ្នកទោសសង្រ្គាម និងជនស៊ីវិល។ ចាប់ពីថ្ងៃទី១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៤១ មកមានសំបុត្រ និងកាតដែលផ្ញើទៅកាន់អ្នកទោសសង្គ្រាមត្រូវតែបានសរសេរសង្ខេបតាមទម្រង់ពិសេសដែលត្រូវបានផ្ញើដោយអ្នកទោសខ្លួនឯង។

ជាក់ស្តែង សំបុត្រដែលផ្ញើដោយអ្នកទោសឈ្មោះ Oflag IV D ទៅកាន់ប្រពន្ធរបស់គាត់ដែលរស់នៅក្នុង Casablanca ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីការចងសម្ព័ន្ធមិត្តនៅអាហ្វ្រិកខាងជើង និងការទម្លាក់គ្រាប់បែកក្នុងទីក្រុង។ នេះគ្រាន់ជាសារមួយចង់បញ្ជាក់ថា កាលពីមុនយើងគ្មាន ទូរស័ព្ទ តេឡេក្រាម ហ្វេសប៊ុកទេ ដូច្នោះសំបុត្រទាំងអស់សរសេរចេញពីបេះដូង ជាពិសេសសំបុត្រគ្រួសារទាហាន ដែលចង់ដឹងពីជីវិតតើស្លាប់ឬរស់ មានសេចកី្តសុខ និងទុក្ខយ៉ាងណា៕

នេះជាសំបុត្រមួយដែលសមាជិកគ្រួសារបានផ្ញើជូនមនុស្សជាទីស្រលាញ់ ដែលចូលរួមប្រយុទ្ធក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ។

ជាក់ស្តែង អតីតយុទ្ធជនខ្មែរម្នាក់ គេស្គាល់ត្រឹមឈ្មោះថា នួន មានស្រុកកំណើតនៅខេត្តព្រៃវែង បានពលីក្នុងសមរភូមិ ហើយត្រូវបានអាណានិគមបារាំងផ្តល់កិត្តិយសបញ្ចុះសពរបស់គាត់យ៉ាងសមរម្យ ហើយដំណឹងនេះបានដឹងដល់គ្រួសារនៃសពទៀតផង។ សពរបស់លោក នួន ត្រូវបានគេបញ្ចុះនៅក្នុងទីបញ្ចុះសពនៅភូមិស្តូសវើ ក្នុងទីក្រុង Alsace ប្រទេសបារាំង។ ឆ្លៀតក្នុងឱកាសនេះ ថ្នាក់ដឹកនាំបារាំង សូមថ្លែងអំណរគុណចំពោះមាតាបិតានៃយុទ្ធជនពលីទាំងអស់ចំពោះការលះបង់ជីវតរបស់កូនប្រុសលោកអ្នក ដែលស្ម័គ្របម្រើប្រទេសបារាំងដោយស្មោះត្រង់ និងបានរួមចំណែកដល់ជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យក្នុងសមរភូមិ។

សូមបញ្ជាក់ថា រូបថត បានថតរួមគ្នាមានយុវវជនម្នាក់ឈ្មោះ នួន ជាកូនប្រុសតែម្នាក់គត់នៃគ្រួសារកសិករខ្មែរក្នុងខេត្តព្រៃវែង បានរកឃើញរូបគាត់ជាមួយទាហានឥណ្ឌូចិនរាប់ពាន់នាក់ផ្សេងទៀត ក្នុងសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងពួកឈ្លានពានអាល្លឺម៉ង់ ដែលមនុស្សជំនាន់យើងនេះប្រហែលជាមិនធ្លាប់ឮពីមុនមកថា យុទ្ធជនខ្មែរបានចូលរួមជួយច្បាំងបារាំងនៅឯបរទេសដែលមានចម្ងាយរាប់ពាន់គីឡូម៉ែត្រពីស្រុកកំណើត។ យុវជនខ្មែរជាច្រើនពាន់នាក់ដែលត្រូវបានអាណាព្យាបាលបារាំងកេណ្ឌក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទីមួយ ហើយពួកគេត្រូវបានដាក់ឱ្យឈរប្រយុទ្ធនៅខាងក្រោយនៃទាហានជួរមុខរួមអាវុធជាមួយយុទ្ធជនឡាវ និង វៀតណាម(អណ្ណាម)រាប់ពាន់នាក់ដែរ។

សូមរំលឹកថា នៅឆ្នាំ ១៩១៥ គេឃើញផ្ទាំងឃោសនាធំៗបានលេចចេញនៅតាមទីប្រជុំជន និងភូមិនានារបស់កម្ពុជា ក្នុងន័យបញ្ជាឱ្យប្រមូលយុវជនតំបន់ឥណ្ឌូចិនដើម្បីធ្វើសង្គ្រាមប្រយុទ្ធដើម្បីប្រទេសបារាំង។ នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩១៦ ស្រាប់តែព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ គឺព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ទ្រង់បានចេញសេចក្តីអំពាវនាវដោយព្រះរាជក្រិត្យឱ្យជនរួមជាតិចូលរួមប្រយុទ្ធក្នុង “សង្គ្រាមដ៏មហាប្រល័យ” ដ៏ល្បីល្បាញនេះ។

ព្រះអង្គមានបន្ទូលថា “វាជាមោទនភាពដ៏ក្រៃលែង ដែលបារាំងអនុញ្ញាតឲ្យយុទ្ធជនរបស់យើងស្ម័គ្រចិត្តទៅបម្រើនៅប្រទេសបារាំង ក្នុងឋានៈជាកងទ័ពប្រយុទ្ធ ជាកសិករនិងជាកម្មករឃ្លាំងផ្ទុកអាវុធ»។

ដូចទាហានស្ម័គ្រចិត្តជាច្រើននាក់ផ្សេងទៀតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អាណានិគមបារាំងដែរ ទាហានកម្ពុជាបានត្រឹមតែដឹងមិនច្បាស់ថា សង្រ្គាមនេះអាចគំរាមកំហែងដល់ការបំផ្លាញពិភពលោក រួមទាំងប្រទេសរបស់ខ្លួនផងដែរ។ គ្រោះមហន្តរាយនេះ អាចបញ្ចៀសបានលុះត្រាតែមានការប្រមូលផ្តុំកម្លាំងដ៏ធំដែលមានសមត្ថភាព ការពារសន្តិសុខពិភពលោកប្រឆាំងនឹងភាពព្រៃផ្សៃរបស់អាល្លឺម៉ង់ និងការចូលរួមក្នុងការប្រយុទ្ធនឹងអំពើអាក្រក់ដែលគំរាមកំហែងដល់ពិភពលោក និងប្រជាជន។

នៅខែមករា ឆ្នាំ ១៩១៦ អគ្គទេសាភិបាលឥណ្ឌូចិនបានប្រកាសអំពីតម្រូវការកម្លាំងបុរសចំនួន៧,០០០ នាក់ (កងវរសេនាតូចចំនួនប្រាំពីរ) នៃទាហានបម្រុង និងសកម្មមកពីតំបន់ឥណ្ឌូចិន, អ្នកស្ម័គ្រចិត្តចំនួន ១២,០០០នាក់ក្នុងនោះមានកម្មករជំនាញចំនួន១០,០០០ នាក់ (គិលានុបដ្ឋាយិកា និងអ្នកបកប្រែ) ព្រមទាំងកម្មករដែលគ្មានជំនាញចំនួនសរុបគឺ២០,០០០នាក់ផ្សេងទៀត។

ដោយឡែកសម្រាប់កម្ពុជា​ត្រូវ​បាន​គេ​អំពាវ​នាវ​ឲ្យ​ផ្តល់​ទាហាន​ថ្មើរ​ជើង​ស្ម័គ្រ​ចិត្តចំនួន​១,០០០​នាក់ និង​កម្មករ​២,៥០០​នាក់​ឲ្យ​ប្រទេស​បារាំង។ នៅថ្ងៃទី ៧ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩១៦ ចំនួនអ្នកស្ម័គ្រចិត្តដែលបានចុះឈ្មោះ (កម្មករ និងទាហាន) សរុបមានចំនួនត្រឹមតែ១,០១៥នាក់ប៉ុណ្ណោះ។ ចំនួននេះវាមិនស្របតាមការរំពឹងទុករបស់បារាំងទេ។ ហេតុនោះ ទើបព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ ជំរុញឱ្យមន្ត្រីរបស់ទ្រង់បង្កើនកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ពួកគេឡើងវិញដើម្បីជួលកម្លាំងពលកម្មចាំបាច់ ដោយលើកកម្ពស់បន្ថែមទៀតនូវដំណើរការជ្រើសរើសបុគ្គលិក ដោយបង្កើតការិយាល័យពិសេសដែលមានទង់ និងប័ណ្ណប្រកាសនៅតាមសង្កាត់នីមួយៗ និងតាមបណ្តាខេត្តនានាផងដែរ។

ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ជ្រើសរើស​នោះ មាន​ខ្សែរាជវង្សចំនួនប្រាំ​អង្គ រួម​មាន​ចៅ​បី​អង្គ​របស់ព្រះករុណនរោត្តម និង​ចៅ​ពីរ​អង្គ​ទៀត​របស់ព្រះស៊ីសុវត្ថិ។ មានកងវរសេនាតូចឥណ្ឌូចិនប្រមាណ ១៥ កងវរសេនាតូច។ អ្នកស្ម័គ្រចិត្តឥណ្ឌូចិនភាគច្រើនមកពីអណ្ណាម និងកូសាំងស៊ីន។ ប្រជាជន​កម្ពុជា​ភាគ​ច្រើន​បាន​ចុះ​បញ្ជី​ក្នុង​កងវរសេនាតូច​ឥណ្ឌូចិន​ទី​២០។ ពេលមកដល់ប្រទេសបារាំង កងវរសេនាតូចនេះត្រូវបានបំបែក។ ផ្នែកមួយបានទៅ Montpellier មួយទៀតទៅ Béziers មួយទៅ Narbonne និងចុងក្រោយមួយទៀតទៅ Perpignan ។ ប៉ុន្តែជំនួសឱ្យការប្រឈមមុខនឹងសត្រូវ ទាហានជាច្រើនមានការភ្ញាក់ផ្អើលដោយបានរកឃើញថា ខ្លួនត្រូវបានចាត់តាំងឱ្យធ្វើការងារកសិកម្ម ជួសជុលខ្សែរថភ្លើង និងនៅក្នុងរោងចក្រសព្វាវុធ។

យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ប្រជាជន​កម្ពុជា​ជា​ញឹក​ញាប់​ត្រូវ​បាន​គេ​សរសើរ។ នៅក្នុងរបាយការណ៍ផ្ញើជូនថ្នាក់លើរបស់គាត់ អនុសេនីយ៍ឯក Gilles នៃកងវរសេនាតូចទី១ នៃកងវរសេនាតូចឥណ្ឌូចិនទី ២៣ បានអួតដោយមោទនភាពចំពោះប្រជាជនកម្ពុជាក្រោមការបញ្ជារបស់គាត់៖ «ខ្ញុំបានទិញបាល់ទាត់ចំនួនបីដោយលុយផ្ទាល់ខ្លួន ហើយឥឡូវនេះខ្ញុំមានក្រុមបាល់ទាត់កម្ពុជាដ៏ល្អមួយដែលបានឈ្នះការប្រកួតជាច្រើនលើកជាមួយបារាំង។ ថ្មីៗនេះ ខ្ញុំតាមសំណើរបស់ពួកគេ និងអរគុណចំពោះការបរិច្ចាគ បានបង្កើតក្រុមតន្ត្រីដែលផ្តល់នូវក្តីសង្ឃឹមដ៏អស្ចារ្យបំផុត»។

ក្រោយពីសង្គ្រាម​បាន​បញ្ចប់ទៅ វិន័យ​ទាំង​អស់​ដែល​ខ្មែរ​ធ្លាប់​បាន​លើក​សរសើរ​ហាក់​ដូច​ជា​ហួត​ហែង។ ជនជាតិបារាំងបានសម្តែងការព្រួយបារម្ភអំពីកង្វះវិន័យដែលបង្ហាញដោយទាហានខ្មែរពេលត្រឡប់មកមាតុប្រទេសវិញ ដែលគ្រាន់តែបោះបង់ចោលអង្គភាពរបស់ពួកគេបន្ទាប់ពីបានមកដល់ទីក្រុងព្រៃនគរ ដើម្បីត្រឡប់ទៅផ្ទះដោយផ្ទាល់ដោយមិនគោរពតាមបែបបទនៃការចល័តទ័ព។ ជនជាតិបារាំងបាននិយាយទៅកាន់ខ្លួនឯងថា ប្រជាជនកម្ពុជាបន្ទាប់ពីបានទទួលការសរសើរហើយ លែងខ្វល់នឹងការបង្គាប់បញ្ជារបស់ថ្នាក់លើទៀតហើយ។

ដើម្បីផ្តល់រង្វាន់ដល់អ្នកដែលបានត្រឡប់មកពីសង្រ្គាមធំ និងជួយពួកគេឱ្យតាំងទីលំនៅថ្មី ការផ្តល់ដីត្រូវបានផ្តល់ជូននៅ ទីតាំងសមស្របមួយចំនួន។ អាណាព្យាបាលបារាំងទុកអ្នកមានចំណេះដឹងចំនួន ២០០០០ នាក់ពីថវិកាឆ្នាំ ១៩២០ ដើម្បីជួយសម្រួលដល់ការតាំងទីលំនៅថ្មី។ ចំពោះអ្នកបានស្លាប់​គឺ​ត្រូវ​សាងសង់​វិមានអនុស្សាវរីយ៍ទុកជាការគោរព និងថ្លែងអំណរគុណចំពោះវីរៈភាពរបស់ពួកគេ។

ស្តូបអនុស្សាវរីយ៍

កាលពីឆ្នាំ ១៩១៩ អភិបាលក្រុងភ្នំពេញបានប្រកាសការប្រកួតប្រជែងសម្រាប់ការសាងសង់ស្តូបអនុស្សាវរីយ៍មួយដែលមានឈ្មោះថា “ចំពោះអ្នកដែលបានស្លាប់ដើម្បីប្រទេសបារាំង” ឧទ្ទិសដល់ជនជាតិបារាំង-ខ្មែរ និងប្រជាជាតិអាស៊ីដែលបានច្បាំងស្លាប់ដោយសារបុព្វហេតុមាតុភូមិបារាំង។ គួរឱ្យចង់ដឹងណាស់ មានតែជនជាតិបារាំងប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវបានអញ្ជើញឱ្យដាក់សំណើដេញថ្លៃ។ ប្រាំពីរឆ្នាំបន្ទាប់ពីការបញ្ចប់នៃសង្រ្គាម នៅថ្ងៃទី ១៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩២៥ ទីបំផុតវិមាននេះត្រូវបានសម្ពោធ ហើយការចងចាំរបស់មនុស្សជាតិ និងបន្ទាប់មកអាចត្រូវបានផ្តល់កិត្តិយសយ៉ាងត្រឹមត្រូវ។

តើ​វិមាន​នេះ​នៅ​សេសសល់​អ្វី​ខ្លះ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​លើ​កោះ​ចរាចរណ៍​ធំ​ទល់មុខ​ស្ថានទូត​បារាំង​បច្ចុប្បន្ន? វាត្រូវបានកម្ទេចចោលកំឡុងសម័យខ្មែរក្រហម និងបំណែកមួយចំនួននៅទីនេះ ហើយនៅទីនោះតុបតែងតាមច្រកចូលនៃអគារសាធារណៈមួយចំនួន ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ថ្មដំបូងសម្រាប់ការកសាងឡើងវិញនៃវិមាននេះត្រូវបានគេដាក់កាលពីប៉ុន្មានថ្ងៃមុនក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់រដ្ឋមន្ត្រីបារាំង O. Becht ។ សំណាងហើយ ព្រោះនៅមានសល់មិនច្រើនក្នុងប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះ ដើម្បីរំលឹកដល់ទាហានថ្មើរជើងឈ្មោះ នួន និងជនរួមជាតិខ្មែរដែលបានស្លាប់នៅក្នុងសមរភូមិអឺរ៉ុប ដើម្បីគាំទ្រអាណានិគមនិយមក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ៕

កំណត់សម្គាល់៖ ការប្រមូលអ្នកស្នាក់នៅ ឯកសារលេខ 4246, 4594, 4605, 7727, 7745, 7753, 10 378, 10 421, 15 345 និង Revue indochinoise, 1917. PP Post & Collection Delcampe

អ្នកនិពន្ធបារាំង គឺលោក ព្យែ គ័រណីយ Corneille (1606-1684)បានបង្ហូរគំនិតអប់រំតាមរយៈរឿងស្នេហា និងកិត្តិយមដោយលោកគឺជាអ្នកត្រួសត្រាយផ្លូវនៃសោកនាដកម្មក្នុងសង្គមបារាំងសម័យបុរាណ។ លោក គ័រណីយ គឺជាអតីតមេធាវី មុនពេលក្លាយជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅឬ រឿងល្ខោន ជាច្រើនចំណងជើង។ លោកមានចំណាប់អារម្មណ៍ផ្នែកតែងនិពន្ធ តាំងពីមុនអាយុ 30ឆ្នាំ មកម៉្លេះ តាមរយៈទេពកោសល្យរបស់គាត់ជាមួយនឹងការសម្តែងលោ្ខនរឿង Le Cid (1636) ។ ល្ខោនរបស់
គាត់ត្រូវបានស្វាគមន៍ពីសាធារណជនអស់រយៈពេលជិត ២០ ឆ្នាំ។ តែពេលលោក គ័រណីយឈានចូលវ័យខ្ទង់៥០ឆ្នាំ សាធារណជនបានក៏បន្តស្វាគមន៍មកនូវរឿង
ល្ខោនថ្មីៗរបស់លោកជាច្រើនចំណងជើងទៀត។

ចំពោះរឿង Le Cid ត្រូវ​បាន​គេ​រៀបចំ​សម្តែង​ដំបូង​នៅរោងល្ខោន ​Théâtre du Marais ក្នុង​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ ១៦៣៦។ ការ​សម្តែង​នេះ​ ទទួល​បាន​ជោគជ័យ ថ្វី​បើ​វា​មាន​ភាព​ចម្រូងចម្រាស​ខ្លះ​ដោយ​សារ​ភាព​ខុស​គ្នា​ពី​គោលការណ៍​ណែនាំ​នៃ​ការ​សរសេរ​រឿង​តាម​ស្តង់ដារ​នា​ពេល​នោះ។ ផ្នែកនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងសម្រាប់ហេតុផលមួយ
ចំនួន។ វាមានការបញ្ចប់ដោយភាពរីករាយ ដែលកម្រមានសម្រាប់រឿងទាក់ទិននឹង “សោកនាដកម្ម” នៅសម័យនោះ ហើយបានអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកនិពន្ធរឿងនៅពេលក្រោយ បញ្ចប់ការសាច់រឿងរបស់ពួកគេតាមវិធីផ្សេងៗគ្នា។

សង្ខេបរឿង កិត្តិយសឬស្នេហា

ក្នុងគ្រាមួយ លោក ជុងយ៉ែក ជាឪពុកបានផ្សំផ្គុំ កូនកំលោះ គឺ ជុងរ៉ូឌ្រិច ជាមួយនឹងនាងកញ្ញា ស៊ីម៉ែន ដែលជាកូនស្រីរបស់លោក ជុង គរម៉ាស ។ ប៉ុន្តែក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រ ដុង ហ៊ារណង់ ទ្រង់បានតែងតាំងលោក ជុងយ៉ែក ឱ្យធ្វើជារាជគ្រូរបស់ព្រះបុត្រា ព្រះនាម ជុងអ៊ុយ-រ៉ាក់ មក ស្រាប់តែធ្វើឲ្យលោកជុងគរម៉ាស់ ដែលជាដន្លងមានចិត្តច្រណែនឈ្នានីស ហើយឈានដល់លើកដៃទះកំភ្លៀង លោក ជុងយ៉ែក មួយដៃបណ្តាលឱ្យមានភ្លើងគំនំរវាងគ្រួសារទាំងសងខាង។

ក្នុងចិត្តលោកជុងយ៉ែក ក្តៅជួលពោរពេញដោយកំហឹង ប៉ុន្តែដោយខ្លួនចាស់ពេកគ្មានកម្លាំង លោកជុងយ៉ែករីបានប្រគល់ភារកិច្ចឱ្យកូនចេញមុខសងសឹកជំនួស។ រ៉ូឌ្រិក ដែលពិតជាកូនប្រុស ក៏បានគិតគូយកកិត្តិយសគ្រួសារធំជាងស្នេហា ចេញមុខសងសឹកជួសឪពុក ហើយសម្លាប់លោក គរម៉ាសជាឪពុកក្មេកចោលទៅ។

ថ្លែងពីនាងស៊ីម៉ែនជាភរិយាវិញ មានសេចក្តីសោកសៅស្ទើរប្រះឱរា ក្រោយពីឪពុកបង្កើតជាទីគោរពត្រូវបានស្វាមីផ្តាច់សង្ខារ ហើយក៏ទៅរៀបរាប់ទួលថ្វាយព្រះរាជបុត្រីពីការព្រួយបារម្ភ ឯរាជបុត្រីក៏បានជួយលួងលោមនាង ហើយថែមទាំងបានសារភាពនូវសេចក្តីស្នេហារបស់នាងចំពោះរ៉ូឌ្រិច។ រីឯព្រះហឲមហាក្សត្រ ទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យពីរឿងដែលរ៉ូឌ្រិកសម្តេចចិត្តសម្លាប់លោកគរម៉ាស ។ នាង ស៊ីម៉ែន តាមរកយុត្តិធម៌ទៅដល់រាជវាំង ស្របពេលដែលលោកជុងយ៉ែក ជាឪពុកក្មេក មករាជវាំងសុំការលើកលែងទោសពីស្តេចដែរ។

រីឯ កំលោះ ដូងសង់ ដែលបានតាមស្រឡាញ់នាងស៊ីម៉ែនយូរមកហើយ បានសុំខ្លួនសងសឹកជំនួសនាងស៊ីម៉ែន តែនាងមិនព្រម។ នាងបានប្រាប់ ដូងសង់ថា នាងនៅស្រឡាញ់ប្តី រ៉ូឌ្រិកជានិច្ច។ ដោយនឹកដល់ទំហំនៃសេចក្តីស្នេហាចំពោះខ្លួនដ៏ធំមិនអាចកាត់ថ្លៃបាន ស្រាប់តែពេលនោះរ៉ូឌ្រិកចូលមកអង្វរឱ្យនាង ស៊ីម៉ែនផ្តាច់ជីវិតខ្លួន
ចុះ ឯនាងក៏បានបដិសេធ ហើយបានប្រាប់ប្តីថា នាងនៅស្រឡាញ់ប្តីជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ បន្ទាប់មក រ៉ូម្រិកក៏ត្រឡប់ទៅវិញ ហើយត្រូវបានតែងតាំងធ្វើជាមេទ័ព ដើម្បីដឹក
នាំទ័ពចេញច្បាំងតាមការបង្គាប់របស់ឪពុក ឲ្យទៅបង្ក្រាបការលុកលុយរបស់ពួកម៉ូរ។ រ៉ូឌ្រិក បានទទួលជ័យជំនះរំដោះទឹកដីមកវិញ ហើយបានក្លាយជា
វីរបុរសស្នេហាជាតិ និងត្រូវបានព្រះរាជាប្រទានងារថា “ឡឺស៊ីដ”។

ដើម្បីចង់ល្បងចិត្តនាងស៊ីម៉ែន ព្រះរាជាមានព្រះបន្ទូលប្រាប់នាងថា រ៉ូឌ្រិកស្លាប់ទៅហើយ ពេលនោះនាងប្រែទឹកមុខស្រពាប់ស្រពោន។ ក្រោយមកនាង ស៊ីម៉ែន បង្កើតឱ្យមានចម្បាំងរវាង ព្រះមហាក្សត្រ ដុងសង់ជាមួយរ៉ូឌ្រិកដើម្បីរើសជាប្តី។ រ៉ូឌ្រិក លានាងស៊ីម៉ែន ដើម្បីទៅស្លាប់ តែនាងឃាត់កុំឱ្យសម្លាប់ខ្លួន ព្រោះចិត្តនាងនៅស្នេហាស្វាមីជានិច្ច។ ព្រះរាជបុត្រី និងនាងស៊ីម៉ែន ថ្លែងពីការជ្រួលច្របល់ចិត្តរៀងៗខ្លួនប្រាប់ដល់អ្នកបំរើ។ នាងស៊ីម៉ែនអស់សង្ឃឹមនឹកស្មានថា រ៉ូឌ្រិកស្លាប់មែន តែការពិតរ៉ូឌ្រិកនៅរស់ទេ ។ ស្តេចបានហៅនាងស៊ីម៉ែន ប្រាប់ការពិតថារ៉ូឌ្រិក នៅរស់ទេ តែព្រះអង្គតម្រូវឱ្យគាត់ទៅច្បាំងដេញពួកម៉ូរសិន ទើបព្រះអង្គប្រទានការរស់នៅជួបគ្នានៃពួកគេទាំងពីរ
នាក់៕

ខាងក្រោមនេះគឺជាគំនិតមាសរបស់អ្នកនិពន្ធ គ័រណីយ ដែលពិភពលោកទទួលស្គាល់៖

• អ្នក​ខ្លះ​ចំណាយ​លុយ​ដើម្បី​ផ្តល់ឳ្យគេ ប៉ុន្តែ​គ្មាន​អ្នក​ណា​ចូលចិត្ត​ទេ។
• អ្នកនឹងឈឺចាប់ណាស់ដែលស្អប់អ្វីដែលយើងធ្លាប់ស្រលាញ់។ ហើយភ្លើង​ដែល​មិន​ទាន់​រលត់​ភ្លាម​ៗ​ក៏​ឆេះ​ឡើង​វិញ​។
• ការ​ព្យាយាម​ធ្វើ​ឱ្យ​មាន​ភាព​យុត្តិធម៌​ជួន​កាល ​បែរជា​ទទួលអំពើ​បាបទៅវិញ។
• ពេលវេលាគឺជាមេដែកដ៏អស្ចារ្យ ព្រោះពេលវេលាដោះស្រាយបញ្ហារាប់មិនអស់។
• ឆាកជីវិតគ្រាន់តែរឿងល្ខោនជារូបភាពនៃសកម្មភាព និងពាក្យសម្ដីរបស់យើងប៉ុណ្ណោះ ហើយភាពល្អឥតខ្ចោះនៃសំដីនោះត្រូវតែមានលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យដូចគ្នា។
• ហេតុផល និងសេចក្តីស្រឡាញ់ គឺជាសត្រូវនឹងជីវិត។
• ក្តីសង្ឃឹមខ្ពស់របស់ខ្ញុំ គឺគ្មានសង្ឃឹមទៀតទេ។
• តម្លៃរបស់មនុស្សមិនអាស្រ័យលើអាយុទេ។
• បើ​អ្នក​ប្រយុទ្ធ​ដោយ​គ្មាន​គ្រោះថ្នាក់ អ្នក​នឹង​មិន​ឈ្នះ​ដោយ​ភាព​រុងរឿង​ឡើយ។
• ស្នេហាគ្រាន់តែជាសេចក្តីរីករាយ កិត្តិយសគឺជាកាតព្វកិច្ច។
• មនុស្ស​ដែល​សម្រេច​ថា ​មួយ​ជា​សេចក្ដី​ស្លាប់ ហើយ​មួយ​ទៀត​ជា​ជ័យ​ជម្នះ​កម្រ​នឹង​ចាញ់។
• អ្នកដែលទទួលយកកំហុសរបស់ខ្លួន នឹងមិនដែលទទួលស្គាល់ថាខ្លួនខុសឡើយ។
• អ្នកនិយាយកុហកតែងតែបបួលស្បថ។
• អ្នកកុហកត្រូវតែមានការចងចាំល្អ។
• អ្នក​ណា​ឈ្នះ​លើ​ខ្លួន​ឯង​ម្តង តែង​តែ​ឈ្នះ​លើ​ខ្លួន​ឯងម្តងទៀត។

លោក នីចូឡាស់ កូសហ្វិល( Nicholas Coffill) ជនជាតិអូស្ត្រាលី និងជាអ្នកជំនាញខាងប្រវត្តិសាស្ត្រសង្គម សៀវភៅនេះពិពណ៌នា យ៉ាងលម្អិត អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាតាំងពីការចាប់ផ្តើមនៃអាណាព្យាបាលបារាំងរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន តាមរយៈសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរការតស៊ូដើម្បីឯករាជ្យភាពជាតិ។ ការរស់នៅក្នុងរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែររបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម ប៉ុល ពត និងការបង្កើតឡើងវិញជារដ្ឋទំនើបនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។

 អំពីអ្វីដែលជំរុញទឹកចិត្តគាត់ឱ្យរៀបចំកម្រងរូបភាព(សៀវភៅ)នេះ លោក កូសហ្វិល បាននិយាយថា «សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រភាគច្រើនដែលទាក់ទងនឹងប្រទេសកម្ពុជាគឺជាអត្ថបទចម្បង ហើយសៀវភៅទាំងនោះមានតិចតួចណាស់ដែលរួមបញ្ចូលរូបថត។ ខ្ញុំគិតថា វាជារឿងសំខាន់សម្រាប់អ្នកអានប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ដែលពួកគេមានរូបថតដើម្បីជួយបង្ហាញ និងផ្តល់ជាទិដ្ឋភាព ឬទិដ្ឋភាពប្លែកៗនៃប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ។»

 សៀវភៅនេះមានប្រាំបួនជំពូក និងមានរូបថតប្រហែល ៥០០ សន្លឹក ចែកចាយស្មើៗគ្នានៅទូទាំងជំពូក។គោលដៅរបស់អ្នកនិពន្ធគឺដូចដែលគាត់បានពន្យល់ថា ” ដើម្បីផ្តល់នូវទិដ្ឋភាពទូទៅនៃចំនួនស្មើគ្នានៃរូបថតពីផ្នែកនីមួយៗនៃប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ប្រទេសកម្ពុជា។ ខ្ញុំមិនចង់អនុគ្រោះដល់សម័យមួយទៅសម័យមួយផ្សេងទៀតទេ។ ខ្ញុំចង់ឱ្យអ្វីៗទាំងអស់ចេញ ” ។

លោកអ្នកនិពន្ធបានបន្តទៀតថា ពេលខ្លះមានភាពផ្ទុយគ្នា ឬភាពខុសគ្នារវាងកំណត់ត្រាដែលមើលឃើញ និងអ្វីដែលត្រូវបានសរសេរដោយអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ដូច្នេះហើយ ទើបគាត់ចង់បង្ហាញពីប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “តាមរយៈការមើលរូបថត ៤ ឬ ៥ សន្លឹក អ្នកអាចទទួលបានការយល់ដឹងដ៏ស្មុគស្មាញអំពីព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងរយៈពេលជាក់លាក់ណាមួយ ” ។រូបថតពីអ្នកថតរូបផ្សេងៗគ្នាលោក កូសហ្វិល បានពន្យល់ថា រូបថតដែលថតនៅសតវត្សរ៍ទី ១៩ ក្នុងសម័យអាណាព្យាបាលបារាំង ភាគច្រើនថតដោយជនជាតិបារាំងដែលធ្វើការក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល ហើយត្រូវបានជួលជាអ្នកគ្រប់គ្រង ឬអ្នកស្រាវជ្រាវ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក៏ដូចជាអ្នកថតរូបអាជីពមួយចំនួនដែលបានធ្វើដំណើរថតរូបកម្សាន្តនៅតំបន់នានាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។

ពីឆ្នាំ ១៨៦៦ដល់ឆ្នាំ ១៨៧១ លោក Émile Gsell គឺជាអ្នកដំបូងគេដែលថតរូបភាពរបស់វិចិត្រករនៃព្រះបរមរាជវាំងក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ហើយរូបថតរបស់គាត់សព្វថ្ងៃនេះត្រូវបានរក្សាទុកជាពិសេសនៅក្នុងប្រទេសបារាំង។ ជនជាតិអឺរ៉ុបដំបូងគេដែលថតរូបប្រាសាទអង្គរវត្តគឺ លោក ចន ថមសុន ហើយស្នាដៃរបស់គាត់គឺនៅក្នុងសារមន្ទីរទូទាំងប្រទេសអង់គ្លេស។ នៅសតវត្សរ៍ទី ២០ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមលោកលើកទី ១ អ្នកថតរូបបរទេសជាច្រើនបានមកប្រទេសកម្ពុជាដោយសារតែការធ្វើដំណើរមានតម្លៃសមរម្យ រួមមានជនជាតិ បារាំង អង់គ្លេស អាមេរិក និងស្វីស បានមកទស្សនានិងថតទិដ្ឋភាពប្រទេសកម្ពុជា។

ក្នុងកំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ អ្នកថតរូបជនជាតិជប៉ុនបានមកដល់ប្រទេសនេះផងដែរ។ អ្នកថតរូបទាំងនេះភាគច្រើនជាស្ត្រីដែលបានទទួលមូលនិធិឯកជនដើម្បីមកប្រទេសកម្ពុជា និងស្វែងយល់ពីប្រទេសនេះ។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមលោកលើកទី២ និងក្នុងអំឡុងសម័យសង្រ្គាមវៀតណាមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ យើងឃើញអ្នកថតរូបជនជាតិអាមេរិកកាន់តែច្រើនឡើង ហើយអ្នកកាសែតកម្ពុជាបានវត្តមានកើនឡើងជាលំដាប់។ ចាប់ពីចុងទស្សវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០រហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៧៥ អ្នកថតរូបពីរបីនាក់នៅតែមានវត្តមានក្នុងប្រទេស ដោយនៅសល់តែអ្នកកាសែតក្នុងស្រុក និងអ្នកថតរូបបរទេសមួយចំនួនប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវបានបញ្ជូនមករាយការណ៍ព្រឹត្តិការណ៍នៅទីនេះ។ រីឯក្នុងរបបខ្មែរក្រហម រូបថតត្រូវបានថតតាមបញ្ជាពីអាជ្ញាធរ។

លោក កូសហ្វីល មានប្រសាសន៍ថា “ ក្នុងទស្សវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៨០ អ្នកថតរូបវៀតណាម បារាំង អង់គ្លេស និងអាមេរិកបានវិលត្រឡប់មកប្រទេសវិញបន្ទាប់ពី ប៉ុល ពត ត្រូវបានបណ្តេញចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ”។ ហើយនៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ និងដល់សតវត្សរ៍ទី២១ប្រជាជនកម្ពុជាកាន់តែច្រើនបានក្លាយជាអ្នកថតរូបជាមួយនឹងជីវភាពរស់នៅកាន់តែប្រសើរឡើង ហើយថ្មីៗនេះ ការកើនឡើងនៃអ្នកសារព័ត៌បុគ្គលតាមរយៈទូរវត្ថមានទូរស័ព្ឌដៃស្មាតហ្វូន។

ផលិតកម្ម និងបញ្ហាប្រឈមនៅពេលដែលលោក កូសហ្វិល ចាប់ផ្តើមធ្វើការលើសៀវភៅនេះ ដំបូងគាត់ត្រូវតែអាន និងអានអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ព្រោះគាត់ចង់រៀបរាប់ពីប្រធានបទផ្សេងៗ ដើម្បីឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យកាន់តែច្បាស់ពីសម័យនីមួយៗ។ ដោយសារមិនទាន់មានការស្រាវជ្រាវលើប្រវត្តិសាស្រ្ត ១៧០ ឆ្នាំនៃការថតរូបនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាលោកត្រូវត្រងយកព័ត៌មានដែលបានផ្តល់ឱ្យ ដោយសារការប្រមូលនៅប្រទេសបារាំង ឬកម្ពុជា ឬការប្រមូលឯកជនមិនបានផ្តល់នូវតុល្យភាពរវាងប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោកនៃការថតរូប និងការថតរូបនៅកម្ពុជាទេ។

ដូច្នេះហើយ ខ្ញុំត្រូវតែបង្កើតសមតុល្យនេះដើម្បីសម្រេចថា នៅក្នុងការប្រមូល រូបថតចំនួន 16,00០ សន្លឹកដែលរក្សា ទុកនៅសាលាបារាំងចុងបូព៌ា [EFEO] តើមួយ
ណានឹងបង្ហាញនៅក្នុងសៀវភៅនេះ។ ក្នុងអំឡុងពេលនៃ ជំងឺរាតត្បាត COVID-19 លោក បានបញ្ចប់ ដោយត្រូវ ចំណាយ ពេលពីរឆ្នាំ នៅប្រទេសអូស្ត្រាលី ដែលពិត
ជា បានផ្តល់ឱកាស ឱ្យគាត់ផ្តោត លើការ ស្រាវជ្រាវ។ ដោយសារជំងឺរាតត្បាតបានធ្វើឱ្យការធ្វើដំណើរមានការលំបាក គាត់ត្រូវធ្វើការតាមអ៊ីនធឺណិតចូលទៅកាន់សារមន្ទីរ និងការប្រមូលឯកជននៅក្នុងប្រទេសអូស្ត្រាលី ម៉ាឡេស៊ី សិង្ហបុរី ក៏ដូចជាប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។

ទោះជាយ៉ាងណា ក៏ដោយបញ្ហាប្រឈមពិតប្រាកដរបស់គាត់គឺការទទួលបានការអនុញ្ញាតឱ្យប្រើរូបថតដែលគាត់ បានរកឃើញនៅលើអ៊ីនធឺណិត ខណៈដែលគាត់បានសារភាពថា: អ្នកត្រូវរុករកគេហទំព័រផ្សេងៗគ្នាសារមន្ទីរ និងបណ្ណសារផ្សេងៗ។ ពួកគេម្នាក់ៗរៀបចំសម្ភារៈតាមរបៀបផ្សេងៗគ្នា។ ដូច្នេះវាមិនស៊ីសង្វាក់គ្នាទេដែលជារឿយ ៗមានការខកចិត្តនៅពេលរុករកគេហទំព័រ។ […] វា​ត្រូវ​ចំណាយ​ពេល​យូរ​ដើម្បី​កាន់​រូបភាព​ជាក់លាក់​មួយ និង​ទទួល​បាន​ការ​អនុញ្ញាត​ដើម្បី​ផលិត​វា​ឡើង​វិញ។

វាត្រូវចំណាយ ពេលប្រហែល ៣ឆ្នាំដើម្បី បញ្ចប់សៀវភៅមួយក្បាលនេះរួមទាំងប្រាំមួយខែដើម្បីបង្កើតរចនាសម្ព័ន្ធ សម្លេង និងកម្រិតនៃភាសាអង់គ្លេស ខណៈពេលដែលការស្រាវជ្រាវលម្អិតចំណាយពេលប្រហែល ១៨ខែ។ រូបថតឆ្លុះបញ្ចាំងពីអារម្មណ៍លោកបាន បញ្ជាក់ និងសារភាព ថារូបថតដែល គាត់ចូលចិត្តគឺថត នៅឆ្នាំ ១៩៦១ ដោយចុងឆ្នាំ ១៩៦១ ដោយលោក Michael Vickery ដែលជាប្រវត្តិវិទូជនជាតិអាមេរិកដែលមានឯកទេសខាង ប្រវត្តិសាស្ត្រ កម្ពុជា និងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដែលពេលនោះ ជាគ្រូបង្រៀន នៅខេត្តបាត់ ដំបង។ គាត់​បាន​ថត​រូប​មិត្តភ័ក្ដិ​បួននាក់​សម្រាក​នៅ​ក្បែរ​វាល​ស្រែ។ លោកបង្ហាញ ពីអារម្មណ៍ ផ្ទាល់ខ្លួនថា៖

នេះបង្ហាញខ្ញុំពីទំនាក់ទំនង មិត្តភាព ដែលគាត់មានក្នុងនាមជាគ្រូបង្រៀនជាមួយសិស្សរបស់គាត់ហើយវាក៏បង្ហាញផងដែរថា បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមលោកលើកទី 2 មនុស្សមានភាពធូរស្រាលជាងមុន។ ដូច្នេះ រូបថតនេះឆ្លុះបញ្ចាំង ខ្ញុំគិតថា ការផ្លាស់ប្តូរវប្បធម៌ ដ៏សំខាន់នៅជុំវិញពិភពលោក។ វាឆ្លុះបញ្ចាំងពី muse ខ្មែរ និងជនបរទេសដែលមានអារម្មណ៍ស្រួលជាង និងមិនសូវផ្លូវការក្នុងទំនាក់ទំនងរបស់ពួកគេជាមួយប្រជាជន កម្ពុជា។

រូបថត​មួយ​សន្លឹក​ដែល​គាត់​ចូលចិត្ត​បង្ហាញ​ពី​តន្ត្រីករ​វ័យ​ចំណាស់​ប្រាំ​នាក់​កំពុង​ផឹក​ស្រា​ក្រហម​ជាមួយ​នឹង​កាំជណ្ដើរ​ឬ​ស្សី​នៅ​ខាងក្រោយ និង​ឧបករណ៍​តន្ត្រី​នៅ​ខាង​ឆ្វេង។ ដូចដែលលោកកូសហ្វិលនិយាយ ពួកគេមើលទៅមិនស្រវឹង ខ្លាំងទេ ប៉ុន្តែមើលទៅហាក់ ដូចជាពួកគេ សម្រាប់រូបថត។ លោកបាន និយាយថា ” ដូច្នេះវានាំយើងទៅរកសំណួរគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍មួយចំនួន” ។ « តើ​អ្នក​ថត​រូប​ជា​អ្នក​ណាហើយ​គាត់​មក​ពី​វប្បធម៌​ណា? បើ​គាត់​ជា​អ្នក​ថត​រូប​ជនជាតិ​បារាំង តើ​គាត់​ចង់​សើច​ចំអក​ឲ្យ​ខ្មែរ​ស្រវឹង​និង​ខ្ជិល​ទេ ?

 លោក​បាន​មាន​ប្រសាសន៍​ថា “យើង​ប្រហែល​ជា​មិន​អាច​ដោះស្រាយ​រឿង​នេះ​បាន​ទេ ប៉ុន្តែ​វា​បង្ហាញ​ពី​ឧទាហរណ៍​គួរ​ឲ្យ​ចាប់​អារម្មណ៍​មួយ​ចំនួន​នៃ​ការ​លេង​សើច និង
​ការ​ថត​រូប​សម័យ​អាណានិគម​នៅ​កម្ពុជា”។​ជាមួយនឹងសៀវភៅនេះ លោក Coffill បាននិយាយថាគាត់ចង់ឱ្យប្រជាជនកម្ពុជាបាន ឃើញប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ប្រទេសរបស់ពួកគេតាមរយៈប្លង់ច្បាស់លាស់នៃបណ្តុំរូបភាព និងរូបថតជាច្រើន៕

ភូមិអ្នកនិពន្ធ សូមលើកយកស្នាដៃរបស់អ្នកស្រី អាន  រ៉ូល ដែលសរសេរអំពីរឿងក្តីឧក្រិដ្ឋកម្ម ជាក់ស្តែងនៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ កើតនៅថ្ងៃទី ២ ខែតុលា ឆ្នាំ ១៩៣៥នៅឡូវែល, រដ្ឋមីឈីហ្គែន។ អ្នកស្រីបានបញ្ចប់ការសិក្សាពីវិទ្យាល័យ Coatesville និងទទួលបានបរិញ្ញាបត្រផ្នែកសិល្បៈពីសាកលវិទ្យាល័យវ៉ាស៊ីនតោន លើសពីនេះអ្នកស្រីក៏បានចូលរួមវគ្គស៊ើបអង្កេតឧក្រិដ្ឋកម្មរបស់ប៉ូលីស។ បច្ចុប្បន្នបានចូលរួមក្នុងការបង្រៀនប្រធានបទសម្រាប់ក្រុមអនុវត្តច្បាប់ជាច្រើន។ អ្នកស្រីមានវិញ្ញាបនបត្រជំនួយការបង្រៀនក្នុងមុខវិជ្ជាជាច្រើនដូចជាឃាតកម្ម ឃាតកម្មដ៏ព្រៃផ្សៃ ឃាតកម្មស្ត្រីភេទ ការកំណត់អត្តសញ្ញាណឧក្រិដ្ឋកម្មហើយក៏ជាសមាជិកនៃក្រុមការងាររបស់ក្រសួង
យុត្តិធម៌សហរដ្ឋអាមេរិកផងដែរ។

ក្នុងរយៈពេលជាង៣០ ឆ្នាំនៃវត្តមាននៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍, នាង រ៉ូល បានបោះពុម្ពផ្សាយសៀវភៅចំនួន២០ចំណងជើង និងរាប់ពាន់អត្ថបទទៀត ផ្តោតលើបីផ្នែក: ជនរងគ្រោះ ការស៊ើបអង្កេត និងវិធីសាស្រ្តដោះស្រាយឧក្រិដ្ឋកម្ម ដែលរួមបញ្ចូលគ្នានូវវិធីសាស្ត្ររបស់ប៉ូលីសចាស់ ជាមួយនឹងវិទ្យាសាស្ត្រទំនើបកម្ម។ ជីវិតរបស់ឃាតក។

ដើមទសវត្សរ៍ទី ៧០ ក្នុងតំបន់ប៉ាស៊ីហ្វិកភាគពាយ័ព្យ ភ្លាមៗនោះ មានករណីនារីវ័យក្មេងជាច្រើននាក់បានបាត់ខ្លួន។ ដំបូងពួកគេបានបាត់ខ្លួនពីទីក្រុងស៊ីថល និងវ៉ាស៊ីនតោន ហើយបន្ទាប់នៅរដ្ឋអូរីហ្គិន។ នៅថ្ងៃដដែលក្នុងខែកក្កដា មានជនចម្លែកចាប់ជំរិតស្ត្រីពីរនាក់នៅបឹង Sammamish ផងដែរ។ ប៉ូលីសបានរកឃើញសាកសពរបស់ពួកគេ ជាច្រើនខែក្រោយមក។ ការបាត់ខ្លួនស្ត្រីមិន​ឈប់​សោះ ឃាតក​អាថ៌​កំបាំង​បាន​បន្ត​ចាប់​ជំរិត និង​សម្លាប់​ស្ត្រី​៤​នាក់មួយករណីទៀត​។ ជន​រង​គ្រោះ​ទី​៥ ជា​សំណាង​ល្អ​បាន​រត់គេច​ខ្លួន ហើយ​​ប៉ូលិសជួយ​តាម​រក​ជន​ដៃដល់ ។ គួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលជាពន់ពេក ឃាតកកំណាចននោះ គឺមនុស្សម្នាក់ធ្លាប់ធ្វើការជាមួយ អ្នកស្រី អាន់ រ៉ូល នៅមន្ទីរពេទ្យមួយ នៅទីក្រុងស៊ីថល ឈ្មោះរបស់ គឺ ថេត ប៊ុនឌី(Ted Bundy) ។ នៅឆ្នាំ ១៩៧៩ ថេត បានសារភាពហើយក្រោយមកត្រូវបានកាត់ទោសប្រហារជីវិត។

អ្នកនិពន្ធ បានសរសេរករណីនេះក្នុងស្នាដៃដំបូងរបស់នាង រឿង «ចម្លើយជនចម្លែកនៅក្បែរខ្ញុំ»(The Stranger next to me)ដែលជាស្នាដៃជោគជ័យបំផុតមួយអំពីឃាតកម្មនេះ។ នៅក្នុងវណ្ណកម្មរបស់អ្នកស្រី អាន រ៉ូល បានរៀបរាប់យ៉ាងលម្អិតអំពីទំនាក់ទំនងរបស់នាងជាមួយថេត ដែលនាងធ្លាប់ចាត់ទុកជាមិត្តរួមអាជីព (ពេទ្យ)របស់នាង ហើយនាងពិតជារន្ធត់ចិត្តនៅពេលដែលដឹងថា បុរសនោះនៅតែអង្គុយក្បែរនាងរាល់យប់គឺជាឃាតកដែលប៉ូលីសកំពុងតាមរកចាប់ខ្លួនតាំងពីឆ្នាំ ១៩៨០ រឿងចម្លើយជនចម្លែកនៅក្បែរខ្ញុំ (The Stranger next to me)ត្រូវបានបោះពុម្ពឡើងវិញចំនួន ៤០លើក។

បន្ទាប់ពីរឿងចម្លើយជនចម្លែកនៅក្បែរខ្ញុំ អ្នកស្រីបានចាប់ផ្តើមសរសេររឿងឃាតកម្មជាបន្តបន្ទាប់ ដូចជារឿង”The Killer Beast” “The Advertising Assassin” និង “The Assassin 1 – 5” ។ នៅក្នុងរឿងសត្វសាហាវ(The Murderous Beast)តួអង្គឈ្មោះ Jerry Brudos មានរោគចិត្តមួយគឺ ចង់បានតែស្រូបខ្លឹនខោក្នុងរបស់ស្ត្រីប៉ុណ្ណោះ។ ជន​រង​គ្រោះ​ទី​១​ក្នុង​ចំណោម​ជន​រង​គ្រោះ​ទាំង​៥​នាក់​របស់​គាត់​ស្ថិត​នៅ​ក្នុងរដ្ឋអូរីហ្គិន។ គាត់បានចាប់រំលោភ និងច្របាច់កនាង។ ទាំងមុននិងក្រោយពេលសម្លាប់ជនរងគ្រោះ ឃាតកតែងតែបានថតរូបទុកមើល។ ប៉ុន្តែ Brudos នៅតែគ្មានអ្វីប្រៀបធៀបជាមួយ Harvey Louis Carignan នៅក្នុង “The Advertising Killer” ។ តួអង្គប្រុសឈ្មោះ Carignan ស្អប់មនុស្សស្រីខ្លាំងណាស់ ទោះបីជាគាត់បានរៀបការពីរដងក៏ដោយ។ គាត់ប្រើល្បិចល្បួងជនរងគ្រោះឱ្យចូលក្នុងអន្ទាក់ដែលបានរៀបចំទុកជាមុនដោយការបង្ហោះសារការផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម។ ដំណើរនៃការចាប់រំលោភ និងសម្លាប់របស់គាត់បាន ប្រព្រឹឹឹត្តបន្តរហូតត្រូវបានប៉ូលីសចាប់បាន។

នៅពេលសរសេរអំពីមុខវិជ្ជាទាំងនេះ អ្នកស្រីតែងតែព្យាយាមត្រលប់ទៅកុមារភាពរបស់ពួកគេ ហើយថែមទាំងសិក្សាអំពីប្រវត្តិគ្រួសាររបស់ពួកគេ ដើម្បីស្វែងរកមូលហេតុ ឫសគល់នៃអាកប្បកិរិយារបស់មនុស្សប្រភេទនេះ។ នាងបានចំណាយពេលជាច្រើនខែដើម្បីស្រាវជ្រាវឯកសារ ដោយចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងការកាត់ក្តី អមដោយការធ្វើដំណើរដោយមិនចេះនឿយហត់ទៅកាន់តំបន់ដែលឧក្រិដ្ឋកម្មបានកើតឡើង។ លុះ​នាង​បាន​ប្រមូល​ភស្តុតាង​ចាំបាច់​ទាំង​អស់ ទើប​នាង​ត្រឡប់​ទៅ​ការិយាល័យ ហើយ​ចាប់​ផ្ដើម​សរសេរ​សៀវភៅ។

ស្នាដៃជាច្រើនរបស់នាងរ៉ូល ដូចជា “គ្រប់ដង្ហើមនិងឱកាសចុងក្រោយ”  ត្រូវបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លក់ដាច់បំផុតដោយកាសែត New York Times ។ អ្នកស្រីបានទទួលពានរង្វាន់ផ្នែកអក្សរសាស្ត្រជាច្រើនដូចជា ពានរង្វាន់ Peabody Awards ពានរង្វាន់ Anthony Awards ពានរង្វាន់អភិបាលរដ្ឋWashington និងត្រូវបានតែងតាំងបីដងសម្រាប់ពានរង្វាន់ Edgar Poe សម្រាប់អ្នកនិពន្ធប្រលោមលោកស៊ើបអង្កេតអាមេរិក។

អ្នកស្រីមានទេពកោសល្យតែង​សរសេរ​អំពី​ឃាតក​ជា​ស្ត្រី។ ក្នុង​រឿង “Bitter Ending” នាង​បាន​សរសេរ​អំពី​វេជ្ជបណ្ឌិត​ស្រី​ម្នាក់​ដែល​មាន​ជំនាញ​ក្នុង​អាជីព​របស់​នាង ប៉ុន្តែ​ញៀន​ថ្នាំ ហើយ​​ឈប់​ធ្វើ​អ្វី​ទាំងអស់ រួម​ទាំង​ការ​សម្លាប់​ដើម្បី​បំពេញ​ចិត្ត​ខ្លួន​ឯង។ នៅក្នុង “Small Sacrifices” អាន រ៉ូល បង្កើតឡើងវិញនូវរូបគំនូររបស់ Diane Downs ដែលជាម្តាយរបស់ Oregon ដែលបានបាញ់សម្លាប់កូនរបស់នាងក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៣ដូច្នេះនាងអាចមានបុរសដែលនាងចង់បាន។ យោងតាមអ្នកនិពន្ធ បានឱ្យដឹងថា ចំនួនស្ត្រីចិត្តសាហាវមានតិចជាងបុរស។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលដៃរបស់ពួកគេជាប់ពាក់ព័ន្ធ ពួកគេនឹងក្លាយជាមនុស្សថោកទាបបំផុត។ អ្នកនិពន្ធ បាននិយាយថា ការសរសេរអំពីឧក្រិដ្ឋជនស្រីគឺពិបាកជាង ហើយជារឿយៗធ្វើឱ្យនាងខឹងសម្បាជាខ្លាំង។

ប៉ុន្តែ​មិន​ថា ​ជនល្មើស​ជា​បុរស ឬ​ស្ត្រី​ក្នុង​ការងារ​ទេ នាង អាន រ៉ូល ​មិន​ដែល​ភ្លេច​ជនរងគ្រោះ និង​ក្រុម​គ្រួសារ​ឡើយ ហើយ​ច្បាប់​មួយ​របស់​នាង​គឺ​មិន​ឱ្យ​អ្នក​ទស្សនា​ដឹង​ពី​ការ​បញ្ចប់​នៃ​រឿង​មុន​នឹង​អាន​សៀវភៅ​ឱ្យ​ចប់​នោះ​ទេ ។ ជាង​អ្នក​ដទៃ​ទៀត នាង​យល់​ថា ទោះ​ជា​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​មិន​ត្រូវ​បាន​លុប​បំបាត់​ក៏​ដោយ ជីវិត​របស់​ជន​ស្លូត​ត្រង់​នៅ​តែ​ត្រូវ​បាន​គម្រាម​កំហែង។ ប៉ុន្តែច្បាស់ណាស់ថា ការ​ស្លាប់​ដោយ​ដៃ​ឃាតក​គឺ​ជា​ការ​ឈឺ​ចាប់​ខ្លាំង​ជាង​អ្វី​ដែល​មនុស្ស​ជាតិ​អាច​ទ្រាំ​បាន៕

ព្រះតេជគុណ ចៅទី ព្រះចៅអធិការវត្ត ស្វាយសទំនើប ឃុំ នូយទោ ស្រុក ទ្រីតូន (ខេត្ត អានយ៉ាង) បង្ហាត់បង្រៀនពីបច្ចេកទេសចារអក្សរលើស្លឹករឹតគម្ពីរស្លឹករឹតមាន ៤ ប្រភេទរួមមាន៖ គម្ពីរធម៌អាថ៌ព្រះពុទ្ធសាសនា រឿងព្រេងប្រជាប្រិយ ពិធីបុណ្យទាន ល្បែងប្រជាប្រិយ និងក្បួនច្បាប់ទូន្មានប្រជាប្រិយជំនាន់ដើម។

គម្ពីរសាត្រាស្លឹករឹតមួយឈុតៗ មានពី ៤ ដល់ ១០ កណ្ឌ មួយកណ្ឌៗ មានពី ២០ ដល់ ៦០ សន្លឹក និងប្រើតែក្នុងពិធីសំខាន់ៗ ដូចជា៖ បុណ្យវិសាខបូជាបុណ្យ កឋិនទាន (ពិធីបុណ្យដង្ហែអង្គផ្កា ប្រគេនត្រៃចីវរ) បុណ្យសំពះព្រះខែ ។ល។ អាស្រ័យដោយមានការជួយឧបត្ថម្ភរបស់ខេត្ត អានយ៉ាង បណ្តាថ្នាក់បង្ហាត់បង្រៀនពីបច្ចេកទេសចារអក្សរលើស្លឹករឹតត្រូវបានបើកក្នុងគោលបំណងអភិរក្សវប្បធម៌ប្រពៃណីដ៏ល្អឯកនេះបច្ចុប្បន្នមានវត្តអារាមខ្មែរចំនួន ៣០/៦៥ នៅស្រុកចំនួនពីរគឺ ទ្រីតូន និងទិញបៀន រក្សាទុកគម្ពីរព្រះធម៌ព្រះពុទ្ធសាសនាជាសាត្រាស្លឹករឹតជាង ១២០ កណ្ឌ។

ឆ្នាំ ២០១៧ ក្រសួងវប្បធម៌ កីឡានិងទេសចរណ៍ វៀតណាមបានទទួលស្គាល់ “ចំណេះដឹង និងបច្ចេកទេសចារអក្សរលើស្លឹករឹតរបស់ជនជាតិ ខ្មែរ” ជាបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីថ្នាក់ជាតិ។ ក្នុងគោលបំណងអភិរក្សតម្លៃវប្បធម៌ដ៏វិសេសវិសាលរបស់បងប្អូនខ្មែរក្រោម គណៈកម្មាធិការប្រជាជនខេត្តអានយ៉ាង បានអនុម័តគម្រោង “អភិរក្ស និងពង្រីកតម្លៃបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីចំណេះដឹង និងបច្ចេកទេសចារអក្សរនៅលើស្លឹករឹតរបស់ជនជាតិខ្មែរ ខេត្តអានយ៉ាង រហូតដល់ឆ្នាំ ២០៣០”។ គម្ពីរសាត្រាស្លឹករឹតច្រើនជាងគេបំផុតនៅវៀតណាម រួមមានចំនួន ១២០ កណ្ឌ បច្ចុប្បន្នកំពុងត្រូវបានរក្សាទុកនៅវត្តសត្តមណ្ឌលគីរី ស្វាយទង នៅទីរួមស្រុក ទ្រីតូន ខេត្តអានយ៉ាង។

គម្រោងឆ្ពោះទៅរកការធ្វើឌីជីថលភាវូបនីយកម្មបេតិកភណ្ឌអក្សរចារលើស្លឹករឹត ព្រមទាំងកសាងសំណុំឯកសារចុះឈ្មោះទទួលស្គាល់បេតិកភណ្ឌឯកសារចំណេះដឹងនិងបច្ចេកទេសចារអក្សរលើស្លឹករឹតរបស់ជនជាតិខ្មែរ នៅខេត្តអានយ៉ាង ស្ថិតក្នុងកម្មវិធីការចងចាំពិភពលោកនៃអង្គការ យូណេស្កូ តំបន់ អាស៊ី – ប៉ាស៊ីហ្វិក៕

ភូមិអ្នកនិពន្ធ សូមសង្ខេបសាច់រឿងយ៉ាងខ្លីនិងងាយយល់។ អ្នកនិពន្ធ តូច ឈួង បានសរសេរថា កាលនោះមានស្តេចខ្មែរមួយអង្គ គឺព្រះនរាយរាជាអង្គតន់ ដោយមានជំនួយពីកងទ័ពយួនក៏វាយរុញច្រានព្រះអង្គតន់រាមាចេញពីរាជធានីឧដុង្គទៅតាំងនៅ ក្នុងភូមិសាស្ត្រដែនដីកំពតវិញត្រួតត្រាខេត្តភាគខាងត្បូងនៃដែនដីខ្មែរ។ ចាប់ពីពេលនោះមក ប្រទេសខ្មែរបានបែកជាពីរ មានស្តេចមួយនៅគង់នៅរាជធានីឧដុង្គ និងស្តេចមួយអង្គទៀត គង់នៅដែនដីកំពត។ សូមបញ្ជាក់
ថា មុនបារាំងវាយដណ្តើមយកខេត្តបាត់ដំបង សៀមរាបមកវិញ ខេត្តខ្មែរមួយចំនួនស្ថិតនៅក្រោមចំណុះស្តេចសៀម។

លោក បែន ជាកូនខ្មែរមានស្រុកកំណើតនៅខេត្តតាកែវ បានចូលទៅបម្រើរាជការនាពេលនោះ ប៉ុន្តែបុរសម្នាក់នេះមានឆន្ទៈបំរើផលប្រយោជន៍ស្តេចសៀមដោយគ្មានងាគរេ។ ដោយសារគ្រួសារនេះតាមបម្រើស្ដេចសៀមដ៏ស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ស្តេចសៀមបានចាត់តាំងឲ្យគ្រួសារ អភ័យវង្សបែន ឲ្យបានក្លាយទៅជាលោកម្ចាស់(ចៅហ្វាយខេត្ត)គ្រប់គ្រងទឹកដីខេត្តបាត់ដំបង និងសៀមរាបអស់រយៈពេល១១៦ឆ្នាំ គឺចាប់ពីឆ្នាំ១៧៩១ដល់ឆ្នាំ១៩០៧។ រឿងដែលកូនខ្មែរបំភ្លេចមិនបាន ចុងក្រោយគេនោះ គឺអភ័យវង្ស កថាថន ឈុំ ដែលនាំយកទ្រព្យសម្បត្តិខ្មែររាប់រយរទេះទៅរស់នៅស្រុកសៀមតកូនតចៅ ក្រោយពីបារាំងវាយដណ្តើមបានខេត្តទាំងនេះពីសៀមមកវិញ។

លោក តួច ឈួង បានបញ្ជាក់ថា ​កាលពី​ជំនាន់​ដើម បាត់ដំបង​មិនសូវ​មាន​មនុស្ស​ប៉ុន្មាន​ទេ ផ្ទៃដី​មួយ​ភាគ​ធំ​ជា​តំបន់​ព្រៃ​។ ក្នុង​សម័យ​នោះ​គេ​ឃើញ​លោក​ម្ចាស់បែនតែង​ចេញ​ទៅ​បរបាញ់​សត្វ នៅ​តំបន់​អូរ​ស្រឡៅ និង​នៅ​រាំង​កេ​សី ដែល​ជា​វាល​ស្បូវ​ដ៏​ធំធេង​(​ស្រុក​សង្កែ​បច្ចុប្បន្ន​) ។ មនុស្ស​ជំនាន់​ដើម ភាគច្រើន​តែង​ប្រមូលផ្ដុំ​គ្នា​រស់នៅ​តាម​ដងស្ទឹង​សង្កែ តែ​មាន​តិចតួច​រស់នៅ​តាម​ដងស្ទឹង​មោងឫស្សី និង​ស្ទឹង​មង្គលបុរី រីឯ​ភូមិឋាន​ដែល​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​ដងស្ទឹង មាន​តែ​ភូមិ​កំពង់ព្រះ និង​ភូមិ​គាស់​ក្រឡ​ប៉ុណ្ណោះ។

នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​១៨៨៤ អ្នកប្រាជ្ញ​ជនជាតិ​បារាំង​ម្នាក់ គឺ​លោក​ប្រ៊ី​យាង ដែល​បាន​មក​ដល់​បាត់ដំបង បាន​សន្និដ្ឋាន​ថា ប្រជាជន​នៅ​ខេត្តបាត់ដំបង​ក្នុង
​«​សម័យ​លោក​ម្ចាស់​»​មាន​ប្រហែល​១០​ម៉ឺន​នាក់​ប៉ុណ្ណោះ តែ​នេះ​មិនមែន​ជា​ការ​សន្និដ្ឋាន​តាម​រយៈ​ការ​ធ្វើ​ជំរឿន​ទេ ។ នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​សរសេរ​ថា ក្នុង​សម័យ​លោក​ម្ចាស់ ប្រជាជន​នៅ​ក្នុង​ទឹកដីខេត្តបាត់ដំបង បាន​បែងចែក​ជា​៣​វណ្ណៈ គឺ​វណ្ណៈ​អភិជន វណ្ណៈ​រាស្ត្រ​សាមញ្ញ និង​វណ្ណៈ​ទាសករ ។ សម័យ​នោះ គេ​បាន​ចាត់​ទុក​ចិន និង​យួន ជា​ជនបរទេស រីឯ​សៀម និង​កូ​ឡា គេ​ចាត់​ទុក​ថា ជា​ជនជាតិ​ជាមួយ​គ្នា ។ ប៉ុន្តែ​សៀម​ដែល​មានគំនិត​ទុច្ចរិត​បាន​បោកប្រាស់​ខ្មែរ​ថា លាវ និង​មន​ជា​បងប្អូន​គ្នា​មាន​សាច់ឈាម​កំណើត​តែ​មួយ ។

ប្រវត្តិខ្លីៗពីលោកម្ចាស់

បុរសខ្មែរអ្នកតាកែវ ឈ្មោះបែននេះ បានកាន់អំណាចតពូជពីឪពុកទៅកូន និងបន្តទៅចៅនិងចៅទួតទៀត។ បែន ដែលបានកាន់អំណាចជាស្ដេចត្រាញ់ដំបូងនៅបាត់ដំបងបានស្លាប់នៅឆ្នាំ១៨០៩ ហើយឈ្មោះ ប៉ែន ជាកូនក៏ឡើង​បន្តតំណែងគ្រប់គ្រងនេះទៀត ត្រឹមរយៈពេល ៧ឆ្នាំក៏ស្លាប់បាត់ទៅ។ បន្ទាប់មក រស់ ជាកូនរបស់ ប៉ែន ក៏ឡើង​បន្តទៀត​រហូត​ដល់ឆ្នាំ១៨៣៥ ។ ក្រោយពីឈ្មោះ រស់ស្លាប់ទៅ កូនរបស់ រស់ ឈ្មោះ នង ក៏ឡើងតំណែងបន្តទៀត។ គេមិនដឹងថា នង បានស្លាប់នៅឆ្នាំណានោះទេ តែក្រោយមកកូនរបស់ នង ឈ្មោះ យារ ហៅ ញ៉ុញ បានគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង រហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៩៤។ តមកទៀត កូនរបស់ យារ ឈ្មោះ ឈុំ ក៏បានឡើងបន្តដំណែងពីឪពុក​ខ្លួនដោយសម្លាប់​បងថ្លៃរបស់ខ្លួនជាសាសន៍សៀមព្រោះឮថា ព្រះចៅក្រុងសៀម ចង់លើកនាយ​បងថ្លៃនោះ​ឲ្យឡើង​គ្រង​ខេត្តបន្តពីឪពុករបស់ខ្លួន ។

ឈុំ អភ័យវង្ស នេះជាជនល្បីឈ្មោះខ្លាំង ដែលគេចាត់ទុកជាមនុស្សកាចសាហាវឃោរឃៅប្រហាក់​ប្រហែលទៅនឹងជីតាជំនាន់ទី១ ឈ្មោះ បែនរបស់​ខ្លួន​ដូច្នោះដែរ។ ឈុំ អភ័យវង្ស បានគ្រប់​គ្រងខេត្តបាត់ដំបងពីឆ្នាំ១៨៩៥ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩០៧។ នៅពេលដែល​បារាំងយកខេត្តនេះមកវិញ ឈុំ ក៏រើផ្ទះសម្បែងប្រមូលទ្រព្យសម្បត្តិទាំង​ប៉ុន្មានពីខេត្តបាត់ដំបង ​​ព្រមទាំងដឹក ប្រពន្ធ និងកូន​ចៅប្រហែលជាង ១០០ រទេះគោទៅរស់នៅឯបស្ចឹមបុរី ប្រទេសថៃ។ ឯកសារ​ខ្លះ​ទៀត បានកត់ត្រាទុកថា អាណាព្យាបាលបារាំងកាលនោះបានយល់ព្រមផ្តល់លុយឱ្យ ឈុំ អភ័យវង្ស ចាប់​ពីឆ្នាំ១៩០៧ រហូតដល់គាត់ស្លាប់ ក្នុង១ឆ្នាំ ១សែនបាត ដែលជាថ្នូរនឹងការចាកចេញរបស់គាត់។ តាមសៀវភៅ លោក តូច ឈួង ស្តេចក្រាញ់ ឈុំ អភ័យវង្ស បានស្លាប់​កំឡុងឆ្នាំ១៩២២។

ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃនយោបាយប្រទេសថៃ គេឃើញ បុត្ររបស់ ឈុំ អភ័យវង្ស ម្នាក់ឈ្មោះ ខួង (គួង/ខួង អភ័យវង្ស) កើតឆ្នាំ១៩០២ នៅខេត្តបាត់ដំបង គឺជាអ្នកបង្កើត​គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ​ដំបូងបំផុតរបស់ប្រទេសសៀម ធ្លាប់បានឡើងធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីសៀមដល់ទៅ៣ដង។ តាំងពីការដំណរវង្សត្រកូលមកពីជំនាន់ទី១ រហូតដល់ចុងជំនាន់ទី៥ ដែលការផ្សំផ្គុំរវាងត្រកូលសៀម ជាមួយត្រកូលខ្មែររបស់អ្នករួមត្រកូលអភ័យវង្សនេះ រហូតដល់ថ្នាក់មិនអាចបែងចែកឲ្យបានច្បាស់លាស់។ គ្រាមួយនៅពេលមានការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងនាយករដ្ឋមន្ត្រី អ្នកនយោបាយ ឈ្មោះ ខួង អភ័យវង្ស ត្រូវបានបក្សម្ខាងទៀត​ចោទប្រកាន់ថា ខ្លួនលោកមាន​បុព្វបុរសជាខ្មែរ ដែលជាហេតុនាំឱ្យលោក ខួង មិនសូវមានការគាំទ្រផ្នែកនយោបាយ។ ភូមិអ្នកនិពន្ធសូមសង្ខេបរឿងរ៉ាវសម័យលោកម្ចាស់ត្រឹមនេះ បើអ្នកអានចង់ដឹងច្បាស់សូមជាវសៀវភៅអានមានភាសាខ្មែរ និងភាសាបារាំង៕